ο θάνατος θα έρθει και πως απ’ αυτόν δεν υπάρχει απόδραση

εδώ και τώρα εκεί και τότε

Υπαρξιακή Ψυχολογία του Irvin Yalom
Εισηγήτρια: Σπυροπούλου Αναστασία


Η ζωή και το έργο του
O Irvin Yalom (1931-) είναι επίτιμος καθηγητής ψυχιατρικής στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Στράνφορντ των ΗΠΑ. Μαθητής και συνεργάτης του Rollo May, ενός από τους σημαντικότερους εκπροσώπους της υπαρξιακής Ψυχολογίας
Ο Irvin Yalom γεννήθηκε στην Ουάσινγκτον, στις 13 Ιουνίου του 1931, από γονείς που μετανάστευσαν από τη Ρωσία (από ένα μικρό χωριό που ονομάζεται Celtz κοντά στα πολωνικά σύνορα), λίγο μετά τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο.
Έργα του
 Θεωρία και πράξη της Ψυχοθεραπείας, (Theory and Practice of Group Psychotherapy)
 Όταν έκλαψε ο Νίτσε
 Στο ντιβάνι
 Θρησκεία και Ψυχιατρική
 Ο δήμιος του Έρωτα
 Το δώρο της ψυχοθεραπείας
 Η θεραπεία του Σοπενάουερ
 Η μάνα και το νόημα της ζωής
 Υπαρξιακή Ψυχοθεραπεία
 Κάθε μέρα και πιο κοντά
 Ενδονοσοκομειακή ομαδική ψυχοθεραπεία

Υπαρξιακή ψυχοθεραπευτική προσέγγιση
το πρωταρχικό υλικό της ψυχοθεραπείας είναι η υπαρξιακή οδύνη κάθε ανθρώπου, η αγωνία που ξεπηδά από τις απόπειρές τους να χειριστούν τα σκληρά γεγονότα της ζωής, τα «δεδομένα» της ύπαρξης.
Τέσσερα δεδομένα έχουν ιδιαίτερη συνάφεια στην ψυχοθεραπεία:
 Το αναπόφευκτο του θανάτου για όλους μας προσωπικά και γι’ αυτούς που αγαπάμε.
 Η ελευθερία να φτιάξουμε τη ζωή μας όπως τη θέλουμε.
 Η έσχατη μοναχικότητά μας.
 Η απουσία οποιασδήποτε προφανούς σημασίας και νοήματος της ζωής.
Το αναπόφευκτο του θανάτου
Σε νεαρή ηλικία μαθαίνουμε ότι ο θάνατος θα έρθει και πως απ’ αυτόν δεν υπάρχει απόδραση. Παρ’ όλα αυτά, μέσα στον καθέναν μας υπάρχει η σύγκρουση ανάμεσα στην επιθυμία να συνεχίσουμε να υπάρχουμε και στην επίγνωση του αναπόφευκτου θανάτου. (Σπινόζα: «τα πάντα επιχειρούν να συντηρηθούν στην ίδια τους την ύπαρξη»)

Όλοι ξέρουμε ότι θα πεθάνουμε αλλά το ασυνείδητο μέρος του μυαλού μας, προσπαθώντας να μας προστατεύσει από το κατακλυσμικό άγχος, έχει αποσυνδέσει τον τρόμο που συνδέεται με το θάνατο. Η διαδικασία αποσύνδεσης γνωρίζουμε ότι υπάρχει όταν ο μηχανισμός άρνησης αποτυγχάνει και το άγχος του θανάτου ξεπηδά. Αυτό μπορεί να συμβεί ενώ είμαστε ξύπνιοι ή πιο συχνά έρχεται στην επιφάνεια με τους εφιάλτες. Ο εφιάλτης είναι ένα αποτυχημένο όνειρο που απέτυχε στο ρόλο του ως φύλακας του ύπνου.

Ελευθερία
 Η ελευθερία φαίνεται να είναι ο αντίποδας του θανάτου.
 Ελευθερία σημαίνει ότι ο κάθε άνθρωπος είναι υπεύθυνος για τις επιλογές του, για τις πράξεις του και για την κατάσταση της ζωής του.
 Το κρίσιμο σημείο της ψυχοθεραπείας βρίσκεται εκεί όπου ο θεραπευόμενος πρέπει να αναλάβει την ευθύνη για την πορεία της ζωής του.
 Μια τεχνική που χρησιμοποιεί ο Yalom προς αυτή την επίτευξη είναι η εστίαση της προσοχής στο «εδώ και τώρα». Εστιάζοντας στις σχέσεις που αναπτύσσει ο θεραπευόμενος με τα άλλα μέλη της ομάδας, μπορεί να επισημανθεί ο τρόπος με τον οποίο ο θεραπευόμενος επηρεάζει τις αντιδράσεις των άλλων απέναντι του.
Υπαρξιακή απομόνωση
 Αναφέρεται στο χάσμα που υπάρχει μεταξύ ανθρώπων (διαπροσωπική) αλλά και στην απόσχιση μερών του εαυτού μας (ενδοπροσωπική).
 Ορισμένες φορές για να ξεφύγουμε από την απομόνωση χρησιμοποιούμε άλλους ανθρώπους, είτε σαν φίλους ή σαν συντρόφους.
 Αν και προσπαθούμε να διανύσουμε τη ζωή μας μέσα σε ομάδες, είναι σκληρή η ανακάλυψη ότι το θάνατο πρέπει να τον περάσουμε μόνοι μας.
Το νόημα της ζωής
Ο καθένας μας αναζητά ένα νόημα ύπαρξης, μία τάξη στα ασύνδετα φαινομενικά συμβάντα της ζωής, ώστε να νιώθουμε ότι έχουμε τον έλεγχο.
Ο ρόλος του θεραπευτή
 Η υπαρξιακή σχολή ψυχοθεραπείας, μαζί με την ανθρωπιστική σχολή και σε αντίθεση με την παραδοσιακή ψυχανάλυση πιστεύει στη διαφάνεια του θεραπευτή, στη αυθεντική του παρουσία μέσα στη θεραπευτική συνάντηση.
 Η ψυχική διαθεσιμότητα, ο υψηλός βαθμός κατανόησης της ακριβούς συναισθηματικής κατάστασης του ασθενούς (ενσυναίσθηση) και η άνευ όρων θετική θεώρηση του θεραπευόμενου, προκύπτουν από την αυθεντική παρουσία του θεραπευτή μέσα στη θεραπευτική επικοινωνία.
 Ο θεραπευτής πρέπει να μεταδίδει στον ασθενή την αίσθηση ότι το μέγιστο έργο που έχουν οι δυο τους να επιτελέσουν, είναι να χτίσουν μαζί μια σχέση που από μόνη της θα γίνει παράγοντας αλλαγής.
 Το πιο πολύτιμο έργο του θεραπευτή είναι ο ίδιος ο εαυτός του. Έτσι, θα πρέπει να γνωρίζει καλά τη δική του σκοτεινή πλευρά και να μπορεί να κατανοεί συναισθηματικά όλες τις ανθρώπινες επιθυμίες και παρορμήσεις. Για το λόγο αυτό, ο θεραπευτής θα πρέπει να εισέρχεται σε διαδικασία εξερεύνησης του εαυτού του, σε ατομική ψυχοθεραπεία σε πολλές διαφορετικές φάσεις της ζωής του. Είναι σημαντικό για τον ψυχοθεραπευτή να αποφεύγει τους δογματισμούς και να γνωρίζει τα δυνατά σημεία της κάθε θεραπευτικής προσέγγισης, τα οποία θα τα γνωρίσει καλύτερα ως θεραπευόμενος.
Θεραπεία στο «εδώ και τώρα»
 Το «εδώ και τώρα» είναι η μεγαλύτερη πηγή θεραπευτικής δύναμης. Αναφέρεται στα άμεσα συμβάντα της θεραπευτικής ώρας, σ’ αυτό που συμβαίνει εδώ (σ’ αυτό το γραφείο, σ’ αυτή τη σχέση) και τώρα, αυτή τη συγκεκριμένη ώρα.
 Η θεραπεία είναι ένας κοινωνικός μικρόκοσμος. Κάποια στιγμή τα διαπροσωπικά προβλήματα του θεραπευόμενου θα εκδηλωθούν στο εδώ και τώρα της θεραπευτικής σχέσης. Τα διαφορετικά άτομα που λαμβάνουν μέρος στην ομάδα της ψυχοθεραπείας, αν και δέχονται το ίδιο ερέθισμα, εμφανίζουν διαφορετικές αντιδράσεις, ανάλογες με τον εσωτερικό τους κόσμο.  Ακόμα και στην ατομική ψυχοθεραπεία ενεργοποιείται η θεραπεία όταν εστιάζεται στη σχέση θεραπευτή – θεραπευόμενου.
 Ο θεραπευτής θα πρέπει να αναζητά αντιστοιχίες της δυσλειτουργικής συναλλαγής του θεραπευόμενου στο εδώ και τώρα και όχι να τη μελετά στο εκεί και τότε.
 Το επιχείρημα για να χρησιμοποιήσει κανείς το «εδώ και τώρα» βασίζεται σε δύο θεμελιώδεις υποθέσεις που αφορούν πρώτον τη σπουδαιότητα των διαπροσωπικών σχέσεων και δεύτερον τη θεραπεία ως κοινωνικό μικρόκοσμο.
 Το διαπροσωπικό μας περιβάλλον (γονείς, φίλοι, δάσκαλοι, σύντροφοι) έχει τεράστια επίδραση στο πώς εξελισσόμαστε ως πρόσωπα. Η εικόνα που έχουμε για τον εαυτό μας διαμορφώνεται σε μεγάλο βαθμό από την αξιολόγηση που βλέπουμε να αντανακλά για το άτομό μας στα μάτια των σημαντικών προσώπων της ζωής μας.

Το πιο πολύτιμο έργο του θεραπευτή είναι ο ίδιος ο εαυτός του. Έτσι, θα πρέπει να γνωρίζει καλά τη δική του σκοτεινή πλευρά και να μπορεί να κατανοεί συναισθηματικά όλες τις ανθρώπινες επιθυμίες και παρορμήσεις. Για το λόγο αυτό, ο θεραπευτής θα πρέπει να εισέρχεται σε διαδικασία εξερεύνησης του εαυτού του, σε ατομική ψυχοθεραπεία σε πολλές διαφορετικές φάσεις της ζωής του. Είναι σημαντικό για τον ψυχοθεραπευτή να αποφεύγει τους δογματισμούς και να γνωρίζει τα δυνατά σημεία της κάθε θεραπευτικής προσέγγισης, τα οποία θα τα γνωρίσει καλύτερα ως θεραπευόμενος.